Bohaterką opowiadania jest Joanna Lipska, córka nauczyciela mieszkająca w Niemczech. Jej ojciec brał prawdopodobnie udział w powstaniu styczniowym. Sterany kłopotami umarł zostawiając dzieci same. Joanna mieszkała z bratem, którego niewielka pensja musiała wystarczyć dla obojga. Zajmowała się domem, by żyć godnie i czysto. Chcąc być bardziej użyteczną postanowiła uczyć dzieci robotniczych rodzin. Rodzice płacili jej głównie pomocą w domu, ludzką życzliwością, a czasem pieniędzmi. Pewnego dnia została wezwana do sądu, jako winna prowadzenia zajęć bez pozwolenia władz. Została skazana na trzy miesiące aresztu lub karę pieniężną. Pobyt w więzieniu był czymś okropnym, ale sytuacja majątkowa nie pozwalała jej na drugą możliwość. Jednak brat zapożyczył się u znanego lichwiarza i uratował honor siostry. Uczniowie Joanny znów zaczęli do niej przychodzić, jednak wygonił je brat Joanny. Pozostała tylko Mańka, która nie chciała odejść i czytała po cichutku : a...b...c... Orzeszkowa nawiązuje do "pracy u podstaw", Joanna chce być użyteczna, chce pomóc bratu, mimo represji i kar ze strony władz. "Tadeusz". Tytułowy bohater miał 2 lata i 22 tygodnie. Był synem Klemensa i Chwedory. Ich sytuacja była bardzo ciężka, pracowali jako robotnicy najemni. Pewnego razu chłopiec nie dopilnowany przez matkę odbiegł sam daleko zafascynowany sikorką. Nie zauważył jednak rowu i utopił się w nim. Winę za śmierć Tadeusza ponosi młoda dziewczyna i ludzie z dworu, którzy mogliby zaopiekować się dziećmi chłopów. Rodzice są niewinni, gdyż zajęci byli pracą na życie. Autorka nawiązuje do solidaryzmu społecznego i utylitaryzmu. Kapliczka przydrożna to symbol wiary, a wiara nakazuje, by pomagać ludziom i miłować bliźniego. Jednak chłopi nie uzyskują pomocy od dworu, co jest zaprzeczeniem odwiecznych praw boskich.

Cudowna studzienka to autorski zestaw baśni polskich wybranych przez wybitną autorkę i znawczynię literatury dziecięcej, profesor Uniwersytetu Warszawskiego, Joannę Papuzińską. Tom zawiera m.in. utwory Józefa I. Kraszewskiego, Bronisławy Ostrowskiej, Romana Zmorskiego, Artura Oppmana, Adolfa Dygasińskiego i in. Autorką pięknych ilustracji zdobiących wydanie jest Elżbieta Wasiuczyńska.

Orzeszkowa pozwala sobie na stwierdzenie, że poległym należy się chwała, a nie biada, gdyż może już wtedy zakładać, że uważny czytelnik uzna ten komentarz za oczywisty i jedyny możliwy. Autorce nie chodzi tu bowiem o gloryfikowanie samego zrywu, jako czynu rewolucyjnego, ale o oddanie chwały heroizmowi i poświeceniu walczących. Zasłużyli oni na to już poprzez sam fakt podjęcia decyzji o przyłączeniu się do powstania, tym bardziej, że szanse powodzenia były bardzo nikłe. Sąd Orzeszkowej jest jednoznaczny: cześć i szacunek należy się walczącym w imię wyzwolenia ojczyzny, niezależnie od wyników walk.

Wybór z obfitej nowelistyki Prusa obejmuje utwory pochodzące z najpłodniejszego okresu twórczości. Równocześnie są to nowele najczęściej wykorzystywane w trakcie nauki szkolnej.

Nowela o przejmujących losach biednego chłopca który kochał muzykę i chciał grać. Jej akcja toczy się w XIX wieku, a głównym bohaterem jest chorowity chłopiec Janko. Spośród innych wiejskich dzieci wyróżnia go talent muzyczny. Zafascynowany dźwiękiem skrzypiec, zakrada się do dworu, by ich dotknąć. Zostaje oskarżony o próbę kradzieży i skazany na karę chłosty. Chłopiec umiera, z powodu zbyt surowej kary.